Het succes van de laatste film uit de reeks Marvel/Disney is onder meer te wijten aan het feit dat er wordt verwezen naar de Black Panthers. Black Panther is in de film een zwarte superheld omringd door zwarte vrouwelijke helden. Na de jaren onder Obama waarin er ook de opkomst was van de beweging ‘Black Lives Matter’ tegen racistisch politiegeweld, hebben we nu het tijdperk onder Trump met Alt Right dat de klok wil terugdraaien. Deze film werpt dan ook enkele politieke kwesties op.
Door Alain (Namen)
Meer dan een film
De held ‘Black Panther’ komt in 1966 op het toneel. Het is een periode van strijdbewegingen voor burgerrechten, tegen racistische segregatie en tegen de oorlog in Vietnam. Bij het ontstaan van de revolutionaire Afro-Amerikaanse bevrijdingsbeweging Black Panther Party for Self Defense (BPP) werd gespeculeerd dat er een verband was tussen de BPP en de superheld. Toen de BPP een grotere invloed begon te krijgen en een deel van de gemeenschap deed radicaliseren, werd de held Black Panther omgedoopt tot Black Leopard. De makers ervan wilden niet dat er een amalgaam werd gemaakt met de BPP en ze wilden vooral niet stuiten op politieke repressie door de FBI.
In heel wat producties van Marvel zit er een politieke ondertoon. Cultuur in het algemeen weerspiegelt wat leeft in de samenleving. Black Panther is een Amerikaanse film die gemaakt is om winst te maken. Maar het is ook een culturele uiting die getuigt van strijd die bezig is en van de politieke kwesties die deze strijd met zich meebrengt.
Het koninkrijk van Wakanda: een allegorie van de grote Afrikaanse rijken van weleer
Het verhaal speelt zich af in het fictieve koninkrijk Wakanda in het centrum van Afrika. Na de dood van de koning moet prins T’challa de macht overnemen. Hij wordt uitgedaagd door Killmonger, een inwoner van Wakanda die met zijn vader en Amerikaanse moeder opgroeide in een volkswijk van Oakland.
Wakanda beschikt over een technologisch voordeel op de rest van de wereld: het metaal vibranium. Wakanda is technologisch het meest ontwikkelde land van zijn tijd. Dat element doet denken aan de discussie die er destijds was, onder meer rond “Nations nègres et culture” van C.A. Diop. In de militante kringen werd de geschiedenis van Afrika herontdekt waarbij sommige beschavingen voorlopers waren van wat het Westen werd. In “People’s History of Science” stelt de schrijver C.D. Conner dat een deel van wat het “Griekse mirakel” genoemd werd zijn basis vond op de oude Fenicische, Egyptische en Babylonische wetenschappen.
Los daarvan waren er heel wat vergeten rijken in Afrika waarvan nooit een volledige geschiedenis is geschreven. Er is het voorbeeld van het rijk van Mali, Benin of dat van Zimbabwe waar er 1200 jaar voor de Europeanen een beschaving was die metalen en stenen gebruikte.
Black is beautiful
Het is door strijd dat al onze verworvenheden bekomen werden. Dat geldt voor de volledige arbeidersklasse, maar ook voor diegenen binnen die klasse die specifieke discriminatie ondergaan: vrouwen, migranten, nakomelingen van migranten, de LGBTQI+ gemeenschap, …
De moord op Malcolm X in februari 1965, de mars op Selma van 7-9 en 17 maart 1965, de rellen in Watts van 11 tot 17 augustus 1965, de opkomst van de BPP in 1966, de moord op Martin Luther King in 1968, de beweging tegen de oorlog in Vietnam, de studentenstrijd, de koloniale strijd en meer algemeen de revolutionaire golf die de wereld overspoelde, vormden een specifieke context die de heersende klasse tot toegevingen dwong. De levensvoorwaarden en lonen gingen erop vooruit en er werd iets gedaan voor de vertegenwoordiging van gediscrimineerde mensen. Het was ook het tijdperk van de opkomst van ‘black and proud’ en ‘black is beautiful’.
In de film ‘Black Panther’ komt dit element sterk aan bod. De cast bestaat bijna enkel uit zwarten die geen achtergrondrol spelen. Zwarte mannen worden niet enkel gewaardeerd voor hun fysieke kracht, zwarte vrouwen voor meer dan hun voorkomen. Het beste voorbeeld hiervan is dat van Dora Milaje, de lijfwacht van de koning van Wakanda. In het oorspronkelijke verhaal van Marvel werden die vrouwelijke lijfwachten ritueel uitgehuwelijkt aan de koning. In de versie van 2018 is dat element verdwenen om aan de lijfwachten een kwaadaardig karakter toe te meten, terwijl in films meestal enkel mannen zo’n karakter hebben. Dit is ongetwijfeld mee het gevolg van de vrouwenbeweging met de Million Women Marches in de VS, maar ook strijd elders in de wereld tegen kwesties als seksisme, geweld, het recht op abortus, de strijd tegen onzekere arbeidsvoorwaarden, … Die strijdbewegingen veranderen de realiteit en de wijze waarop vrouwen en hun rol in de samenleving worden gezien.
In ‘Vrouwen van de prehistorie’ legt C. Cohen uit wat de impact was van de ontdekking van Lucy. In 1974 was Lucy het oudste, meest volledige en best bewaarde skelet dat ooit gevonden was. Lucy werd genoemd naar een song van de Beatles (Lucy in the sky). De oudste mens ter wereld was dus een vrouw. Het was eveneens door de impact van strijd dat algemeen aanvaard werd dat een vrouw symbool kon zijn voor de oudste mens. Op dezelfde wijze zien we vandaag dat de vrouwenstrijd een impact heeft. Het leidt tot voorbeelden van een betere vertegenwoordiging van vrouwen in de media.
Een film met heel wat lagen
Een Amerikaan, een Afrikaan en een Europeaan zouden eigenlijk samen een recensie van de film moeten schrijven. Het klinkt misschien als het begin van een slechte mop. Maar de politieke thema’s en de ontwikkeling van strijd in de verschillende landen maakt dat politieke reacties op de film verschillende invalshoeken zullen hebben.
Een Amerikaan zal de betwisting van de heerschappij van T’Challa die de levenswijze van de Wakandese bevolking wil beschermen ongetwijfeld verbinden met de strijd tussen neo-isolationisme (denk aan Trump) en imperialisme waarbij alle technologie en rijkdom van het land gebruikt wordt om de wereld te domineren. Tussen die twee opstellingen is er een derde weg, die van Nakia. Die wil vanuit een soort filantropisch kapitalisme de rijkdom van Wakanda gebruiken om mensen te helpen en humanitaire stappen vooruit te zetten. Een Afrikaan zal in de film mogelijk vooral de tegenstelling zien tussen de natuurlijke rijkdommen en de armoede van de bevolking. Een Europeaan zal misschien eerder denken aan de discussie over opvang van vluchtelingen.
Er worden heel wat politieke kwesties in de film aangeraakt, zoals de rol van technologie in de samenleving, de band tussen Afrika en de diaspora, de handel met Azië, de kwestie van jonge migranten in volksbuurten, … Het verband tussen al die kwesties is het falen van het kapitalisme om antwoorden te bieden op de problemen van de meerderheid van de bevolking. Dit element ontbreekt jammer genoeg in de film.
Beperkingen van onze verbeelding
In het webmagazine ‘Black Agenda Report’ merkte een commentator op: “De strips en science-fiction die de kapitalistische media ons aanbrengen, slagen er niet in om een betere wereld voor te stellen of de strijd om daar te geraken.”
Het is door strijd dat we stappen vooruit gezet hebben en dat films als Black Panther mogelijk zijn. Maar dit zal de problemen van de Afro-Amerikanen in de VS niet oplossen. Die problemen zijn onder Obama toegenomen. Afrika kent een bijzonder grote ongelijkheid. In ons land kwam de Koning Boudewijnstichting in november nog met een studie die aangaf dat Belgen met Centraal-Afrikaanse roots sterk gediscrimineerd werden op vlak van tewerkstelling, ook al hebben ze een diploma. We moeten lessen uit de strijd voor de burgerrechten trekken om terug te bouwen aan een beweging die alle werkenden verenigt om een einde te maken aan kapitalistische uitbuiting en discriminatie.
LSP is het niet eens met het volledige programma en de methoden van de BPP, maar we kunnen wel leren uit de ervaringen van de Black Panthers. Zo zijn we het eens met Fred Hampton: “Je kan vuur niet met vuur bestrijden. Je moet vuur met water bestrijden. We zullen racisme met solidariteit bestrijden. We bestrijden het kapitalisme niet met zwart kapitalisme. We bestrijden kapitalisme met socialisme. Het socialisme is van het volk. Als je bang bent van socialisme, ben je bang van jezelf.”