“Waltz with Bashir” is een opvallende en vernieuwende film. Het is een uitstekende animatiefilm met een aantal verbazende beelden. Het is ook een autobiografische anti-oorlogsdocumentaire waarvoor de Israëlische filmmaker Ari Folman interviews afnam van voormalige collega’s uit het leger en veteranen van de Israëlische invasie in Libanon in 1982.
Een documentaire in de vorm van een animatiefilm is wellicht een unicum. De kracht en de symboliek van de tekeningen door David Polansky wordt al duidelijk met de openingsbeelden: een groep honden die wild door een straat lopen onder een gele hemel waarbij de terreur zich in alle richtingen verspreidt. Mensen vluchten en tafels en stoelen in cafés worden omver gegooid. De honden komen uit een terugkerende droom van een voormalige soldaat waarmee Folman legerdienst deed. Omdat die soldaat aan zijn commandant had gezegd dat hij geen mensen kon doden, bestond zijn opdracht in Libanon er uit om de honden van de bewoners neer te schieten zodat ze niet zouden verwittigen als het Israëlische leger zou aanvallen.
Bloedrood, metaalgrijs en een donker flitsend geel. Dat zijn de dominante kleuren van de film. De originele muziek van Max Richter versterkt het gevoel van een nachtmerrie. Het feit dat deze film geen Oscar kreeg (hij werd wel genomineerd in de categorie “beste buitenlandse film”), is wellicht vooral een uitdrukking van politieke gevoeligheden in Hollywood en niet zozeer een artistieke inschatting.
Bij het zien van de film wordt duidelijk dat de feiten die centraal staan – het verschrikkelijke bloedbad onder Palestijnse vluchtelingen in Sabra en Shatila in de Libanese hoofdstad Beiroet in september 1982 – ook symbool staan voor andere, meer recente, oorlogsmisdaden. Wellicht kon de filmmaker zo diepgaand op dit controversiële thema ingaan omdat er voor een animatiefilm werd gekozen.
Folman neemt ons mee op een herontdekkingstocht naar zijn eigen verleden, hij kon zich niets herinneren van zijn militaire dienst in Libanon herinneren. Hij is aanvankelijk verrast dat hij toch een paar beelden kan herinneren, maar dat is beperkt tot een droom waarbij ’s nachts in de oceaan werd gezwommen terwijl er raketaanvallen en explosies waren in de Libanese hoofdstad. Zijn psychiater vertelt hem: “Je weet toch wat de zee betekent? Het staat voor angst”. Doorheen actuele interviews met andere veteranen brengt Folman alle puzzelstukjes van zijn eigen bewegingen als 19-jarige dienstplichtige bij elkaar. Hij werd als jonge militair meegesleurd in de waanzinnige horror van de inval en de culminatie van horror met de bloedbaden in Sabra en Shatila.
Deze film gaat over een echte geschiedenis die in beeld wordt gebracht. In de film komen ook Sharon en andere politieke figuren langs, onder hen ook de leider van de rechtse christelijke Falangisten, Bashir Gemayel – wiens naam aan de basis lag voor de titel van de film. Bashir en de Falange waren bondgenoten van Israël. Hij werd enkele dagen voor hij het presidentschap zou opnemen vermoord. Dat werd als excuus gebruikt door de christelijke milities om Palestijnen in de kampen vermoorden. Bij die milities was Bashir een held, stelde de 19-jarige Folman, “net zoals David Bowie dat voor mij was.”
Israëlische politici en militaire leiders hebben hun directe verantwoordelijkheid voor het bloedbad, waarbij volgens de Britse journalist Robert Fisk 1700 slachtoffers vielen, altijd ontkend. Deze film maakt duidelijk dat de Israëlische leiders groen licht gaven aan de Falange. Zonder dat groen licht was het bloedbad onmogelijk geweest. In de film zien we hoe Folman en zijn kameraden vanuit hun tanks toekijken hoe een oude man moet knielen en dan wordt neergeschoten of hoe gevangen genomen Palestijnen uit de kampen worden weg gevoerd waarbij kruistekens op hun huid waren gekerfd.
De gewone Israëlische soldaten staan voor een moreel dilemma als ze naar het bloedbad kijken terwijl ze strikte orders kregen om niet tussen te komen. Ze hoorden van hun eigen ouders en familieleden hoe oude mannen, vrouwen en kinderen werden vervolgd en afgeslacht door de nazi’s in Europa. Heel wat gewone soldaten stelden hun militaire commandanten en politici in vraag. In die zin vormde de inval en de bezetting van Libanon in de jaren 1980 een keerpunt voor de regio.
“Waltz with Bashir” is een erg politieke film. Socialisten en anti-oorlogsactivisten kunnen van de film gebruik maken om discussies op te zetten over de bloedbaden in Gaza dit jaar en over antwoorden op de oorlog in het Midden-Oosten.