Bono, The Edge en co waren gisteren en vandaag na vijf jaar nog eens te bezichtigen in het Koning Bouwdewijnstadion. Het optreden levert een enorme media-aandacht op, net zoals de tour, die al anderhalf jaar bezig is en nog tot diep in 2011 zal duren. De grootste, meest winstgevende, meest spectaculaire aller tijden, wordt gezegd. Heeft dit nog iets te maken met muziek?
Volgens de burgerlijke media alvast wel: de optredens zouden zeer sterk zijn en het showelement mag niet onderschat worden: de grootste podiumconstructie ter wereld in het midden van gigantische stadions. Het prijskaartje is er naar: je betaalt makkelijk 80 euro voor een ticket. Toch verkoopt U2 het merendeel van hun optredens uit, de band is zonder twijfel het grootste muziekfenomeen ter wereld op dit moment. Dit wordt nog versterkt door kranten als De Morgen, die haast hysterisch zijn over de komst van U2 naar België.
Los van de populariteit en de muziek van de groep, roept de houding van U2 en met name die van frontman Bono serieuze vragen op. Bono profileert zich graag als filantroop, iemand die vanuit zijn bevoorrechte positie de wereld probeert te redden. Via ontmoetingen met belangrijke politici (en zelfs de paus) tracht hij zijn invloed te laten gelden. Bono neemt daarbij echter nooit een politieke stellingname in en beperkt zich tot het idee van vrijgevigheid. Daar richtte hij al heuse commerciële campagnes voor op waarbij producten die vaak zijn naam dragen (of van de band) verkocht worden met een percentage dat naar ‘het goede doel’ gaat. Zoals echte filantrokapitalisten moet Bono niet raken aan z’n persoonlijk fortuin en pikt hij een vet (marketing) korreltje mee. Het leverde Bono een nominatie voor de Nobelprijs van de Vrede op wat de commerciële populariteit van de band in de VS een grote boost gaf bij de Vertigo Tour van 2004/2005.
Het wordt al gauw duidelijk dat U2 geen band met idealen is, maar vooral een businessmodel. Dit is geen overdreven stelling als je weet dat de huidige tour na afloop liefst 750 miljoen euro moet opleveren. Inkomsten die in het ‘Hoofdkwartier’ van U2, in Amsterdam, weinig belastingaftrek kennen. Wat gebeurt er met dat geld? Gitarist The Edge kreeg kritiek voor een megalomaan immobiliënproject in Dublin dat door de huidige crisis even in de koelkast werd gestoken. Dit is al een eerste blijk van hypocrisie vanwege de band, die zichzelf enorm verrijkt door een onovertroffen show aan te bieden aan woekerprijzen.
Maar er is meer: de tour zelf impliceert een volksverhuizing van technici en podiumbouwers met behulp van liefst 300 (!) vrachtwagens. De milieu-impact daarvan valt niet te onderschatten, evenals de overlast voor buurtbewoners waar de optredens plaats vinden. De dimensies van de tournee zijn zo grotesk, dat bewoners van Dublin vorig jaar het stadion waar de band zou optreden, blokkeerden om te beletten dat monteurs nog meer geluid zouden maken tijdens de nachtelijke opbouw van het immense podium.
In Moskou werden eerder dit jaar activisten van Greenpeace opgepakt wegens flyeren aan het optreden van U2. Dat de band hier niet achtergekomen zou zijn, lijkt onwaarschijnlijk. Toch volgde er geen reactie en Bono ging doodleuk op de koffie met president Medvedev.
Sommige bands timmerden geduldig aan een muzikale carrière en werden net zoals U2 ‘larger than life’ en zelfs legendes. Om de kern van hun bestaan in stand te houden, moesten veel van die groepen of artiesten (denk maar aan Radiohead, Bruce Springsteen of Nick Cave) hun tours noodgedwongen beperken in omvang, puur om de muziek te vrijwaren en om toegankelijk te blijven voor de fans. De muziekbusiness is een nietsontziende winstmachine die vandaag meer dan ooit profijt haalt uit live-optredens. Het lijkt er op dat U2 deze tendens verwelkomt en zelf versterkt, vooral ten koste van het budget van de fans.
Niettemin mag het voor veel andere, kleinere groepen en artiesten een troost zijn dat zij vooral om hun muziek herinnerd zullen worden en niet om de marketing en platte commercie die niks meer te maken hebben met vier rocksterren en hun vele muzikale verdiensten. Over smaken willen we niet discussiëren en we wensen de mensen die naar de optredens gaan zeker een plezante ervaring.
Maar we willen ook een stil staan bij de commercie in de cultuurwereld en die is nergens zo duidelijk als bij een groep die een bedrijf is geworden en muziek lijkt te maken in functie van de commerciële belangen van het bedrijf U2 met hoofdkwartier in Amsterdam.