Eventuele kritiek op de organisatie en de instanties verstomde al gauw, want los van enkele communicatieproblemen, maakten beelden van de storm al gauw duidelijk hoe extreem de situatie was. De intensiteit van het onweer was nooit gezien en trok een spoor van vernieling zonder precedenten.
Maar wat nu? Hoewel de kans dat zo’n fenomeen opnieuw gebeurt bijzonder klein is, hebben we toch te maken met een nieuwe mogelijkheid op grote massafestivals: de natuurramp. Omdat het net een primeur is, kan Pukkelpop niet verweten worden onvoorbereid geweest te zijn, net zoals andere festivals die plaats vonden en plaats zullen vinden eveneens kwetsbaar zijn voor dit soort omstandigheden.
Op Roskilde 2000 kwamen negen mensen om door gedrang voor het hoofdpodium tijdens een optreden van Pearl Jam. Het optreden werd stilgelegd toen mensen uitgleden in de modder, maar een gebrek aan veiligheidsgangen zorgde ervoor dat velen vertrappeld werden in de paniek. Een banaal, doch tragisch accident dat één iets zeer goed duidelijk maakte: dit kon overal gebeuren, want in 2000 had geen enkel groot festival voldoende veiligheidsgangen.
ANDERS
Het jaar nadien werden deze massaal ingevoerd en sinds dien moest nergens een dode betreurd worden als gevolg van gedrang. Toch liep het vorig jaar mis op een compleet andere schaal: Duisburg. Toen was de organisatie mank en bleek er sprake te zijn van nalatigheid, slechte planning en het laten primeren van commerciële belangen boven veiligheid. Duisburg was geen tragische les, maar onopzettelijke doodslag. Het luidde het einde in van het grootste gratis evenement ter wereld en schroefde de ambities terug van gelijkaardige festivals overal elders.
De tragedie van Pukkelpop is in die optiek anders: de schaal van de ramp is ongezien. Er vielen weliswaar minder doden dan in eerdere rampen, maar er was sprake van een ’total system faillure’ van infrastructuur op elke hoek van het terrein, waardoor het festival dan ook afgelast moest worden. Zelfs zonder het menselijke leed betekent zo’n scenario dus hoe dan ook het einde van een festival.
Niet verrassend stelt Dourorganisator Carlo Di Antonio zich dan ook de vraag hoe een festival beter voorbereid kan worden tegenover dit soort omstandigheden. Er zal vergaderd worden en er komen ongetwijfeld ook onderzoeken naar verbetering van veiligheid in geval van noodweer. De vraag is echter of daarbij de juiste vragen gesteld worden. Anders gezegd: zal het gaan om symptoombestrijding of preventie?
EXPANSIE
Velen twijfelen of Pukkelpop nog een toekomst heeft. Dat is een pessimistische visie. Roskilde wist na de ramp in 2000 terug te veren en is nu het veiligste massafestival op aarde. Als vijfmalig bezoeker durf ik stellen dat Roskilde een zware storm aankan. Als zevenmalig bezoeker van Pukkelpop weet ik ook hoe het festival een commercieel gebeuren is geworden en een enorme expansie kende. In een decennium verdubbelde het aantal bezoekers.
Dergelijke expansie kan overal teruggevonden worden in ons festivallandschap. Nergens onstaan en groeien festivals zo snel als in België. De industrie boomt hier al jaren, en Live Nation, sponsors, lokale politici en andere spelers pikken hun deel van de koek mee.
Dat er veel festivals zijn is leuk, maar anderzijds is het doel, het concept van wat een festival is of moet zijn, compleet verschoven. En dat geldt nog niet zo sterk voor veel buitenlandse festivals die ooit een voorbeeld waren voor Pukkelpop, Dour of Werchter. Ondertussen worden deze festivals in veel gevallen ingehaald door hun Belgische evenknieën.
TOEKOMST
Spectaculaire groei en snelle commercialisering gaan normaliter gepaard met professionalisering, maar ook met groeipijnen. Dat een scenario als dat wat plaats vond op de noodlottige donderdagavond niet voorzien was, is deels ook daaraan te wijten. De snelle groei betekent immers ook dat het Amerikaanse spreekwoord ‘like drinking water from a firehose’ van toepassing is als het gaat om veiligheid, comfort, de plaats van de muziek, en ga zo maar door.
Deze ramp kon -nogmaals- niet voorkomen worden, maar we kunnen wel nog voorkomen om de foute vragen te stellen nadien. Het gaat niet enkel om ‘sterkere festivaltenten’, ‘buienradars’ of ‘betere communicatie’. Het gaat ook om het in vraag stellen van hoe grote festivals vandaag hun invulling krijgen.
Want natuurlijk is er een toekomst voor Pukkelpop! Het kan kleinschaliger en meer gedistingeerd zijn. Het kan op basis van een meer unieke profilering een internationaal evenement worden waar mensen vanop de hele aardbol op afkomen. Nog meer dan dit nu al het geval was.
LANGETERMIJNVISIE
Maar daarvoor zal het bepaalde zaken moeten opgeven. Het expansie- en winstprincipe, bijvoorbeeld. En dat geldt bij uitbreiding voor de andere grote festivals van bij ons. De juiste vragen die men zich nu kan stellen zijn: “Moeten we blijven uitbreiden, duurder worden, in aantal toenemen en elkaar kapot concurreren?” en “Kunnen we toegenomen veiligheid inplanten als het gevolg van een nieuwe benadering, in plaats van als het gevolg van een gebeurtenis?”
Indien er onvoldoende in deze richting wordt gedacht -namelijk wat zijn festivals nu en wat moet hun doelstelling zijn- dan leert men niet uit fouten. Donderstormen als op Pukkelpop zullen dan wel zeldzaam blijven, nieuwe -misschien nog onbekende- gevaren en uitdagingen loeren altijd. Indien er geen temporisering komt in de ontwikkeling van festivals, indien er niet in een alternatieve richting gedacht wordt, blijft men groeien en groot worden zonder dat er echt nog tijd is om tijd te besteden aan het verbeteren van alle aspecten die eventuele rampen kunnen voorkomen.
Want wie denkt dat Roskilde het veiligste festival ter wereld is geworden door die ene ramp, heeft het mis. Het kon enkel zo veilig worden omwille van een andere benadering, namelijk een festival gebaseerd op tienduizenden vrijwilligers dat in de afgelopen decennia vooral is verbeterd in plaats van enkel gegroeid.
Zo’n benadering is niet enkel een zegen voor de veiligheid, maar ook voor het voortbestaan van een festival zélf.
Zoiets heeft een naam: langetermijnvisie.