De twintig warmste jaren ooit gemeten vielen in de afgelopen 22 jaar. De stijgende temperaturen zijn slechts één symptoom van de klimaatramp die we meemaken. Acht procent van de soorten wordt met uitsterven bedreigd. De staat Louisiana verliest elke 45 minuten een voetbalveld grond door de stijgende zeespiegel. Branden teisteren de westelijke VS en orkanen trekken over de zuidoostkust van de VS.
Door Keely Mullen (Socialist Alternative, VS)
De mensheid staat op een kruispunt. Rapport na rapport waarschuwt dat we bij gebrek aan beslissende actie om de CO2-uitstoot te verminderen het risico lopen een reeks “kantelpunten” te veroorzaken, waarna de effecten op het milieu onomkeerbaar zijn. Een rapport van Columbia Engineering Projects stelt dat het vermogen van de planeet om kooldioxide te absorberen in 2060 kan beginnen te dalen. Ons ingebouwde vangnet tegen overmatige kooldioxide in de atmosfeer erodeert, waardoor de ergste effecten van de klimaatverandering drastisch worden versneld.
Een ander ‘kantelpunt’ is het smelten van poolijs. Het ijs op de polen fungeert als een reflector die een deel van de zonnestralen terug de ruimte in stuurt en de planeet afkoelt. Wanneer dit ijs smelt, wordt het donkerdere water eronder onthuld. Dat absorbeert aanzienlijk meer warmte, waardoor steeds grotere opwarming ontstaat. Een ander gevaar van smeltend ijs is dat het uiteindelijk de permafrost zal blootleggen. Die bevatten momenteel enorme hoeveelheden methaan. Als de permafrost smelt, zal dat methaan – dat een veel ernstiger opwarmend effect heeft dan kooldioxide – in de atmosfeer vrijkomen.
De erger wordende klimaatcrisis bedreigt niet alleen ons comfort, het is een bedreiging voor de collectieve grondstoffen van de planeet: water, land en schone lucht. Het dreigt te zorgen voor een verplaatsing van miljoenen mensen, die bekend zullen worden als klimaatvluchtelingen.
Het effect van de klimaatverandering op de watercyclus van de aarde is voor klimaatwetenschappers van bijzonder belang. Stijgende temperaturen hebben ertoe geleid dat er meer waterdamp in de atmosfeer wordt vastgehouden, waardoor de beschikbaarheid van water zeer moeilijk te voorspellen is. Dit kan leiden tot zowel heviger regenbuien als ernstiger droogte.
Terwijl tropische stormen, orkanen en regenstormen deel uitmaken van de normale weerpatronen in de VS, zorgen de toegenomen frequentie en ernst van deze gebeurtenissen voor intensere overstromingen die een bedreiging vormen voor de algemene waterkwaliteit. Dit komt omdat overstromingswater riolering, pesticiden, motorolie, industrieel afvalwater en allerlei verontreinigende stoffen oppikt en rechtstreeks in onze waterwegen brengt. Tijdens de orkaan Sandy in 2014 werden 10 van de 14 afvalwaterzuiveringsinstallaties van New York City overstroomd, waardoor gedeeltelijk of helemaal niet behandeld afvalwater in de lokale waterwegen terechtkwam!
Verantwoordelijkheid van grote bedrijven
Toen An Inconvenient Truth van Al Gore in 2006 uitkwam, was het baanbrekend en legde het in eenvoudige bewoordingen de wetenschap achter de opwarming van de aarde uit en het gevaar dat het voor de mensheid vormde. Deze film opende een echt debat, zeker nadat grote bedrijven decennia lang een vastberaden campagne voerden om de feiten over klimaatverandering te verbergen om te vermijden dat dit zou leiden tot inbreuken op hun winsten. Deze campagnes van de grote bedrijven hebben ongetwijfeld al geleid tot de dood van duizenden mensen.
De conclusie van Al Gore was dat de sleutel tot het vertragen of terugdraaien van de effecten van de klimaatverandering op de schouders van individuen en hun keuzes als consument rustte. Verander je gloeilampen, neem kortere douches, koop een hybride auto, gebruik geen plastic rietjes. Hoewel sommige van deze veranderingen in onze dagelijkse consumptie een impact kunnen hebben, volstaan ze niet. Zelfs als iedereen in de VS elke suggestie van An Inconvenient Truth zou volgen, dan nog zou de Amerikaanse CO2-uitstoot met slechts 22% dalen! Er is wetenschappelijke consensus dat het wereldwijd met 75% moet verminderen. Dit roept de vraag op wie de echte verantwoordelijken van de klimaatcrisis zijn en hoe we hen kunnen aanpakken?
Uit rapporten blijkt dat sinds 1988 slechts 100 bedrijven verantwoordelijk zijn voor 71% van de wereldwijde uitstoot, voornamelijk steenkool- en olieproducerende bedrijven zoals Exxon, Shell en BP. Het is geen toeval dat deze bedrijven de belangrijkste verantwoordelijken voor de opwarming van de aarde zijn. Het is inherent aan de logica van het kapitalisme dat bedrijven, om levensvatbaar te blijven, hun winst maximaliseren. Dit betekent dat ze op zoek gaan naar alle mogelijkheden om winsten te maken en besparen op alle kosten, inclusief veiligheidsmaatregelen, waarop dit mogelijk is.
De afschuwelijke olieramp met de Deepwater Horizon in 2010 heeft 4,9 miljoen vaten olie in de Golf van Mexico geloosd. Een commissie van het Witte Huis heeft bevestigd dat BP, Transocean en Halliburton in de aanloop naar de explosie een reeks beslissingen hebben genomen in een poging om de kosten te drukken, waarbij deze beslissingen uiteindelijk de ontploffing en de dood van 11 arbeiders hebben veroorzaakt. Deze commissie van het Witte Huis zelf bevestigde dat dit waarschijnlijk opnieuw zou gebeuren als gevolg van “zelfgenoegzaamheid van de industrie.” Met andere woorden, dit zal waarschijnlijk opnieuw gebeuren omdat de kosten voor het opruimen na een ramp niet te vergelijken zijn met de winst die gemaakt wordt door het creëren van de ramp.
Er zijn in de VS verschillende maatregelen voorgesteld om deze crisis aan te pakken. De meeste daarvan lopen belachelijk ver achter op wat nodig is. De Green New Deal (GND) van Alexandria Ocasio-Cortez gaat het verst en roept op tot een snelle overgang naar 100% hernieuwbare energie, een herziening van transportsystemen en een progressieve belastingheffing. Het afdwingen van de GND zou een enorme stap voorwaarts betekenen in de richting van een duurzame samenleving. Maar waar het tekortschiet, is in het aanpakken van de structurele macht van de energiesector. Als de energiesector in particuliere handen blijft, zullen zij overuren maken om de GND te ondermijnen. Die GND zou immers de waarde van hun onbenutte reserves (nu honderden miljarden euro’s waard!) tot nul zou terugbrengen. De tegenstrijdige doelstellingen van bedrijfsleiders die winst willen maken en de krachten die de GND proberen uit te voeren, zullen een snelle overgang naar hernieuwbare energie vrijwel onmogelijk maken.
Voor publieke eigendom!
Het is zeker niet uitgesloten dat de massale druk kan leiden tot stappen die zelfs onder het kapitalisme de overgang van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energie in gang zetten. Zonder belangrijke sectoren van de economie, te beginnen met de energiesector, in publieke handen te brengen, zou die overgang echter traag verlopen en grotendeels ongeorganiseerd zijn. Om te doen wat nodig is om radicaal van koers te veranderen en de ergste gevolgen van de klimaatverandering te voorkomen, moeten we echter beslissende stappen nemen. Dit betekent een snelle en georganiseerde aanpak om de energiesector in publieke handen te krijgen en op een duurzame basis te reorganiseren.
Om een snelle overgang van fossiele brandstoffen – zelfs met een energiesector in publieke handen – te bewerkstelligen, moeten ook andere sectoren van de economie in publieke handen komen. De overname van belangrijke delen van de industrie zou een snelle uitbreiding van elektrische auto’s en openbaar vervoer mogelijk maken. Daarnaast hebben we de banken in publieke handen nodig om gewone mensen en kleine bedrijven te helpen bij de overgang naar energiezuinige huizen en winkels. Zo’n ingrijpende verandering wijst op een volledige reorganisatie van de productie op een socialistische basis met een democratisch geplande economie.
Historisch gezien heeft het kapitalisme de menselijke productiviteit enorm vergroot. De bepalende kenmerken van het kapitalisme – privé-eigendom en de natiestaat – zijn nu echter een belemmering voor de verdere ontwikkeling van onze economie en samenleving. Dit blijkt duidelijk uit de internationale klimaatafspraken die weinig effect hebben vanwege de onwil van concurrerende natiestaten om toegevingen te doen die hun rivalen ten goede kunnen komen.
Momenteel worden alle belangrijke beslissingen over de inzet van maatschappelijke middelen genomen door een select aantal zeer rijke ondernemers. De beslissingen worden genomen op basis van wat het meeste geld oplevert. Dit betekent vaak het gebruik van compleet inefficiënte methoden om dingen te produceren. Wanneer bijvoorbeeld een auto wordt geassembleerd, zal bijna elk onderdeel van die auto steeds weer naar Mexico, Canada en de VS reizen voordat de onderdelen samen een auto vormen. De metalen basis van een stuurwiel dat in de VS wordt geproduceerd, wordt naar Mexico gestuurd om te worden afgedekt en genaaid alvorens teruggestuurd te worden naar de VS, zodat het bedrijf de goedkoopste bevoorrading en arbeid kan vinden om het eindproduct te maken.
Een ander voorbeeld van inefficiënte en verspillende productie onder het kapitalisme komt uit de zogenaamde “fast fashion” industrie. De mode-industrie is de op een na grootste vervuiler ter wereld. Het creëren van trends die zo snel veranderen dat niemand het kan bijhouden, zorgt ervoor dat mensen goedkope, wegwerpkleding blijven kopen – die kleding vervolgens dumpen – en dan meer kopen. Wereldwijd worden jaarlijks tachtig miljard kledingstukken in massa geproduceerd, bijna uitsluitend met waterverslindend maar goedkoop textiel zoals katoen. Om de juiste kleur voor een spijkerbroek te krijgen, wordt meer dan 10.000 liter water gebruikt!
Dit zijn misschien schokkende voorbeelden van verspilling en een compleet gebrek aan innovatie, maar dit is kenmerkend voor de manier waarop de samenleving onder het kapitalisme is georganiseerd. De vraag is dus: wat is het alternatief? Hoe kunnen we de samenleving efficiënter en in het belang van de mensen en de planeet organiseren in plaats van de winst?
Gepland systeem nodig
We hebben een democratisch geplande economie nodig waarin de 500 grootste bedrijven in publieke handen komen en de beslissingen over het beheer van een bepaalde sector worden genomen door gekozen organen van werkenden en consumenten. De klimaatcrisis mag dan de meest existentiële crisis zijn waarmee de mensheid te maken heeft, maar het kapitalisme leidt onvermijdelijk tot enorme ongelijkheid, armoede en structureel racisme. Om al deze kwesties aan te pakken is een samenleving nodig waarin belangrijke economische beslissingen op democratische wijze door de massa’s worden genomen.
Een bedrijf in publieke handen brengen, betekent dat zowel de materiële middelen – fabrieken, gereedschappen, distributienetwerken, technologieën, infrastructuur – als de bestaande financiële reserves uit handen van rijke investeerders worden genomen en in de handen van de maatschappij als geheel komen. Als die kritische stap eenmaal is gezet, kunnen democratische raden de kapitalistische bazen vervangen en de werking van dat bedrijf of die sector vergemakkelijken. Deze raden zouden de expertise van het personeel in die sector moeten weerspiegelen. Zij zijn het best op de hoogte van de manier waarop de sector functioneert, wat hij produceert en wat kan worden verbeterd. Om de ontwikkeling van een bureaucratie te voorkomen, zou iedereen die in een raad wordt gekozen, niet meer mogen verdienen dan de gemiddelde werkende in de sector en zou elke verkozene permanent afzetbaar zijn.
Deze raden zouden niet streven naar het maximaliseren van de winstgevendheid van hun sector, maar naar het maximaliseren van het vermogen van die sector om aan de behoeften van de maatschappij te voldoen. Dit zou leiden tot een aanzienlijke verhoging van de algemene levensstandaard van de overgrote meerderheid van de mensen, omdat er geen reden zou zijn om de lonen laag te houden, de werkweken onnodig lang te laten duren of om sociale diensten uit te hongeren.
De overgang naar een planeconomie kan in één land van start gaan, maar om te slagen zal de overgang naar een planeconomie zich internationaal moeten verspreiden. We leven in een door het kapitalisme gecreëerde wereldeconomie, maar om hier ten volle van te profiteren is een wereldwijde socialistische planning nodig. In het kader van een democratisch geplande economie zouden internationale structuren moeten worden opgezet om de maximale coördinatie van de raden in verschillende sectoren over de grenzen heen te vergemakkelijken.
Zoals al eerder is gezegd, worden de meeste grote sectoren onder het kapitalisme gehinderd door de voortdurende noodzaak om de kosten te verlagen. Bazen zoeken naar de goedkoopste goederen en arbeidskrachten. De taak van democratisch gekozen raden die toezicht houden op werkplekken en sectoren, zou daarentegen zijn om na te gaan hoe en waar efficiënter en milieuvriendelijker kan geproduceerd worden. Zo zijn vandaag de enorme logistieke en bevoorradingsnetwerken van Amazon en Walmart volledig van elkaar gescheiden omdat ze in directe concurrentie staan. Wanneer deze concurrentie wordt geëlimineerd, kunnen deze bijzonder nuttige netwerken worden gecombineerd en geherstructureerd. Het just-in-time-model dat Amazon en andere grote retailers hanteren, waarbij een product binnen enkele dagen kan worden besteld en geleverd, kan van groot nut zijn voor de samenleving als het gescheiden wordt van het winstoogmerk. Walmart’s enorme onderneming is zelf gepland – met coördinatie op alle niveaus van de bevoorradingsketen. Dit legt de basis voor een relatief pijnloze overgang naar een democratisch geplande onderneming.
Hoe sluit dit alles aan bij de existentiële dreiging van de klimaatverandering en hoe kan een planeconomie helpen?
Een groene toekomst plannen
Het kapitalisme leidt tot belangrijke innovaties, maar deze zijn ondergeschikt aan de winsten en niet noodzakelijkerwijs aan wat nodig is.
Op basis van een democratisch geplande economie kan innovatie ingezet worden in het belang van de gewone mensen en het klimaat. We kunnen investeren in een echte transformatie van grote industrieën op een duurzame basis. We kunnen investeren in de omscholing van miljoenen werknemers in de huidige vervuilende sectoren en miljoenen goedbetaalde jobs creëren, waarbij we gebruik maken van hernieuwbare energie door middel van zonne-, wind- en golftechnologie. Er zullen ongetwijfeld nieuwe vormen van hernieuwbare energie worden ontdekt, en het perfectioneren van de technologie om deze energie te benutten zal de opleiding van meer wetenschappers en ingenieurs vereisen, evenals het inzetten van wetenschappers die momenteel werken aan de ontwikkeling van wapens voor veel nuttiger werk.
Om een aantal van de ergste gevolgen van de klimaatcrisis om te buigen, zou een wereldwijd herbebossingsproject moeten worden opgestart. Herbebossing door het aanplanten van miljoenen inheemse bomen zou de luchtvervuiling drastisch verminderen en zou de natuurlijke habitats en ecosystemen die door ontbossing verloren zijn gegaan, herstellen. Daarnaast zal er een belangrijke reorganisatie van de wereldwijde landbouw nodig zijn om het land dat aan het vee wordt gegeven te verminderen en om gezonde vleesalternatieven te ontwikkelen.
Het openbaar vervoer in de meeste grote steden is volledig aan het afbrokkelen. Momenteel lopen de Amerikanen 19 volle dagen per jaar vast op weg van en naar het werk. Terwijl mensen de keuze zouden moeten hebben om hun eigen voertuigen te bezitten en te gebruiken, zou een massale uitbreiding van het openbaar vervoer en het volledig elektrisch maken van het openbaar vervoer veel meer mensen in staat stellen om sneller en gemakkelijker te reizen dan als ze zelf rijden. Naast het lokale openbaar vervoer moeten ook de langeafstandstreinen worden uitgebreid. Hogesnelheidstreinen zouden een goedkoper en veel minder milieubelastend alternatief voor het luchtvervoer kunnen bieden.
Uitbreiding van duurzaam openbaar vervoer zou niet alleen de levensstandaard van veel mensen verbeteren, het zou ook een sprong voorwaarts zijn in de transformatie van de samenleving op een groene basis.
Een samenleving die bevrijd is van de beperkingen van de winst zou een aantal baanbrekende projecten kunnen ondernemen om de samenleving te veranderen: het creëren van energie-efficiënte woningen met een effectievere isolatie, onderzoek naar mogelijkheden om vervuilde lucht direct schoon te maken en weer uit te stoten of het ontwikkelen van wegen waar elektrische voertuigen opladen terwijl ze rijden.
De oplossing voor deze crisis zal niet van bovenaf komen, ze zal niet worden geïnnoveerd door Elon Musk, ze zal niet komen door eenvoudigweg om de vier jaar te stemmen. De omvorming van de samenleving op een werkelijk duurzame basis en het waarborgen van een toekomst voor de mensheid berust op het beëindigen van de chaotische heerschappij van het kapitalisme en het vervangen van deze heerschappij door een werkelijk democratische planeconomie.
Wat nu?
Om revolutionaire veranderingen te bekomen en onze samenleving op een socialistische basis te reorganiseren, is een historische strijd nodig tegen de superrijken die momenteel onze samenleving domineren. Er zijn elementen in de VS en de rest van de wereld die op het potentieel voor die uitdaging wijzen. Van de historische stakingen het afgelopen anderhalf jaar, die zich kunnen uitbreiden naar andere sectoren, tot de groeiende jongerenbeweging die nu plannen heeft voor een internationale actiedag op 20 september.
Het is de verenigde en georganiseerde kracht van werkenden en jongeren die de socialistische verandering kan inluiden. Een cruciale stap in dit proces is de opbouw van een eigen massale politieke partij met een duidelijk socialistisch programma en een vastberaden leiding. Sinds 2015 hebben we de nadruk gelegd op de rol die Bernie Sanders – en nu Alexandria Ocasio-Cortez – in dat proces kunnen spelen door hun enorme basis van steun voor een progressieve en sociale politiek. Die steun kan gebruikt worden voor het opzetten van een nieuwe massale organisatie.
We moeten doorgaan met het opbouwen en versterken van de organisaties van de arbeidersklasse als voorbereiding op de beslissende strijd die voor ons ligt. Dit betekent dat we op onze werkplekken strijdbare vakbonden moeten opbouwen die goed georganiseerd zijn, echt democratisch zijn, de actieve deelname hebben van alle werkenden en bereid zijn om alles te doen wat nodig is om ons te verdedigen tegen aanvallen van onze bazen. De vakbonden moeten zich aansluiten bij sociale bewegingen die momenteel plaatsvinden tegen klimaatverandering, seksisme en racisme, en de weg voorwaarts wijzen op basis van de arbeidersklasse.
Om de stappen te zetten die nodig zijn om de planeet te redden, moeten we fundamenteel breken met het kapitalisme en vechten voor de socialistische transformatie van de samenleving op basis van echte innovatie, samenwerking en gelijkheid.