Is er een nieuwe #MeToo-golf in de maak?

CW/TW: De artikels op deze pagina bevatten verwijzingen naar grensoverschrijdend gedrag en verkrachting die als shockerend en triggerend ervaren kunnen worden.

Twintig miljoen tweets later heeft #MeToo de wereld veranderd. Bekende figuren zoals Bart De Pauw, Danny Masterson en Donald Trump werden veroordeeld. Seksisme valt niet meer te ontkennen. Andere vormen van discriminatie en de toxische cultuur werden aangeklaagd. De overheid en bedrijven werden verplicht tot maatregelen. Er kwamen meldpunten en gedragscodes. Toch blijven seksisme en machtsmisbruik de levens van velen domineren. In België werden dit jaar al minstens 24 vrouwen slachtoffer van femicide. Getuigenissen blijven komen, maar vormen slechts het topje van de ijsberg. #MeToo is meer nodig dan ooit!  

door Arne en Frede uit maandblad De Linkse Socialist

Elk verhaal maakt een verschil

Slachtoffers die getuigen over misbruik moeten enorme drempels en twijfels overkomen. Journalisten Eva Berghmans en Rosa Snijders schreven in De Standaard: “De schaamte, de zelfbeschuldiging, de schrik om flauw bevonden te worden, de angst om niet geloofd te worden: ze verklaren mee dat het moeilijk is om zicht te krijgen op seksuele intimidatie.” Zeker in tijden waar antifeministische stemmen opnieuw luider klinken, vraagt het enorme moed om je verhaal te doen. 

Slechts een minderheid van de slachtoffers getuigt. En dat is begrijpelijk. Getuigenissen leiden niet zomaar tot gerechtigheid. Het falen van justitie, maar ook van bedrijven en organisaties om op een correcte manier klachten te behandelen werkt ontmoedigend. Toch maakt elke getuigenis een verschil en kan het de aanleiding zijn voor een volgende. Slachtoffers herkennen zich in elkaars verhalen. En elk verhaal maakt deel uit van een aanklacht tegen de verkrachtingscultuur. 

#MeToo is overal

Een nieuwe golf getuigenissen trekt rond de wereld: #MeToo in Taiwan, klachten tegen machtige figuren zoals Axl Rose, Russell Brand, Jamie Foxx en de leadzanger van Rammstein. Eind november klaagde het Franse parlementslid Sandrine Josso senator Joël Guerria aan voor spiking en poging tot seksueel misbruik. De hele wereld keek toe toen de seksistische voetbalcoach Rubiales Jenni Hermoso aanrandde. Eind deze zomer schreven Franse topschaaksters een open brief. Grensoverschrijdend gedrag is voor hen een van de belangrijkste redenen waarom jonge vrouwen afhaken in hun sport. “We zijn te lang stil gebleven. Daarom laten we onze stem horen en moedigen we alle vrouwelijke schakers aan om het geweld te hekelen dat ze hebben ondergaan. Zodat de angst en de schuld van kant wisselen.”

Zeker sinds #MeToo wordt misbruik volop aangeklaagd, maar de onderliggende machtsstructuren bleven ongewijzigd. Professor aan de KULeuven, Elfi Baillien, ziet in macht een sleutelfactor om grensoverschrijdend gedrag te begrijpen. “Het is in machtsculturen dat seksueel ongewenst gedrag gedijt. Seksuele intimidatie overkomt de mensen die het minste macht hebben, door hun positie in het bedrijf, of doordat ze tot een minderheid behoren, bijvoorbeeld de lgbti-gemeenschap. Het meest typische voorbeeld is dat van vrouwen die werken in bedrijven waar de meeste managementfuncties door mannen worden ingenomen.” 

#MeToo heeft er definitief voor gezorgd dat grensoverschrijdend gedrag niet zomaar getolereerd wordt. Van de kerk, de universiteit, de sportclub, de werkvloer tot het uitgaansleven: overal werd getuigd. De volgende stap moet een strijd zijn tegen de ongelijkheid en macht die overal aanwezig is. Daar gaat socialistisch feminisme over: misbruik bestrijden door de wortels ervan aan te pakken. Zolang we afhankelijk zijn van bazen, aandeelhouders, huisbazen en politici die onze openbare diensten afbreken, zal er misbruik zijn. Zelfs in onze meest intieme relaties is er macht en afhankelijkheid. Dat moet stoppen.

Stop de antifeministische backlash – Wij gaan niet terug in de tijd

In de manosfeer promoten Andrew Tate en Dries Van Langenhove stereotypen zoals de tradwives, organiseren ze misogyne campagnes en viseren ze tienerjongens. Het is een online echokamer met grote impact op de echte wereld. Verschillende onderzoeken tonen een link tussen de blootstelling aan seksistische ideeën en het plegen van misbruik. De pesterijen tegenover LGBTQIA+ jongeren nemen toe met de oproepen tot actie tegen de ‘genderideologie’.

Wereldwijd staan basisrechten van vrouwen en LGBTQIA+ personen onder druk. Kijk maar naar wat gebeurde met het recht op abortus in de VS. In Frankrijk is het sinds september verboden een Abaya te dragen op school. Vlaams onderwijsminister Ben Weyts (N-VA) schrapte seksuele voorlichting uit de eindtermen van het Nederlandstalig onderwijs. Het betekent nog minder tegengewicht voor de seksistische opvattingen over vrouwenlichamen en seksualiteit die genormaliseerd worden in de porno-industrie.

De opeenstapeling van crises versterkt de ongelijkheid en afhankelijkheid. Het vergroot de electorale kansen van conservatieve extremisten zoals Geert Wilders of Javier Milei, die in november verkiezingen wonnen. Politiek die vrouwen- en LGBTQIA+ rechten aanvalt, is niet anti-establishment. Het versterkt de ongelijke genderrollen waar het kapitalisme handig gebruik van maakt. Het wordt gebruikt om de lage lonen van vrouwen te normaliseren of om producten te verkopen met seksistische reclames. Bovendien gebruiken Bart De Wever, Georges-Louis Bouchez en Tom Van Grieken hun discours over cultuuroorlogen vooral om de aandacht af te leiden van thema’s zoals lonen of huisvesting. 

#MeToo is niet te stoppen

De antifeministische backlash mag dan wel blijven duren, #MeToo is niet te stoppen. De aanklachten blijven naar boven komen. Slachtoffers van allerlei vormen van grensoverschrijdend gedrag vonden sinds #MeToo de moed om te getuigen. Vele vormen van grensoverschrijdend gedrag zoals mentaal misbruik, toxisch leiderschap en kindermisbruik werden bespreekbaar. Zelfs 70-jarigen durven nu voor het eerst getuigen over het misbruik dat ze meemaakten in hun kindertijd. 

Op de werkvloer worden naast seksisme nu ook micro-agressie en toxisch leiderschap aangeklaagd. Tientallen topfiguren uit het hoger onderwijs, de sportsector of de politiek moesten in het voorbije jaar opstappen. Slachtoffers eindigen te vaak zelf in de positie dat ze ontslag nemen. Daarom moeten we van aanklagen naar verandering afdwingen gaan. Een strijdprogramma kan vertrekken van het veranderen van de precaire posities van werkenden. Hogere (minimum)lonen, een volledig herstel van de index, degelijke pensioenen voor iedereen … het zijn slechts enkele van de noodzakelijk af te dwingen eisen. 

Cognitieve dissonantie

Onze strijd is niet gestreden. Seksisme veroordelen is één ding, het niet meer accepteren in je eigen omgeving is vaak moeilijker. Dat zagen we toen victim blamers Ashton Kutcher en Mila Kunis de onverdedigbare, veroordeelde verkrachter Danny Masterson toch verdedigden. Moira Donegan, journaliste bij The Guardian, schreef daarover: “We hebben een diepgaande cognitieve dissonantie over verkrachting. Formeel is het verboden, maar in de praktijk wordt het slechts gedecriminaliseerd; officieel wordt het gehaat, maar officieus wordt het getolereerd, geminimaliseerd of zelfs bewonderd. Elke verklaring dat “we overlevenden geloven” of dat “seksueel misbruik nooit oké is” wordt onmiddellijk gevolgd door een diskwalificerende “maar”. Iedereen zegt verkrachting te verafschuwen, maar bijna iedereen maakt een uitzondering voor de verkrachtingen die door hun vrienden zijn gepleegd.”

Cognitieve dissonantie is het verschil tussen het aanvaarden van algemene principes en die toepassen in je eigen omgeving. Het #MeToo schandaal in Vooruit illustreert hoe dubbel de standaarden zijn. Een medewerkster werd ontslagen, enkele maanden nadat ze een klacht had ingediend wegens seksueel grensoverschrijdend gedrag. Ook de dader werd ontslagen, maar uit de dading voor het ontslag bleek dat de beloofde som geld afhankelijk werd gemaakt van het zwijgen van het slachtoffer over het misbruik dat ze bij Vooruit meemaakte. 

Het zwijggeld zou in twee keer worden uitbetaald, een eerste deel van het bedrag ontving ze al, het tweede deel zou pas na de verkiezingen komen. De inzet van de dading is duidelijk. Het imago van de partij wordt boven het welzijn van haar leden geplaatst. Dat horen feministen nooit goed te praten. Slachtoffers zouden altijd en overal moeten kunnen spreken over het misbruik dat hen is aangedaan. Hen het recht daartoe ontnemen, geeft slachtoffers de boodschap dat hun getuigenis vooral een last is. Seksisme bestrijden doe je niet enkel in woorden. Het gaat over de nood aan een actieve campagne. Ook in je eigen organisatie of partij. Enkel zo kunnen we ook in de praktijk de feministische strijd winnen.

Welke weg vooruit? 

Dat er in de voorbije jaren zaken veranderd zijn, is belangrijk. Maar verandering mag zich niet beperken tot symbolische of wettelijke aanpassingen. De nieuwe femicides in België in de voorbije maanden tonen hoe inefficiënt het systeem voor slachtoffers blijft. Bijna elke keer is de dader bekend bij justitie voor het belagen en stalken van vrouwen. Dat was ook het geval voor de moordenaar van Julie Van Espen. Slachtoffers moeten serieus genomen worden. Potentiële daders moeten veel beter opgevolgd worden door zowel justitie als sociaal werkers. Meldpunten en centra voor het behandelen van klachten moeten uitgebreid worden. Maar bovenal moet de positie van vrouwen, LGBTQIA+ personen en de hele werkende klasse in de maatschappij fundamenteel veranderen. Lang genoeg heeft de willekeur onze levens bepaald. En zolang het misbruik blijft bestaan, zullen wij niet zwijgen.